مفاهیم آرشیو منابع دیجیتال

ضرورت گذر کتابخانه ها از ساختارهای سنتی به ساختار دیجیتال

کتابخانهها و مراکز اسناد علاوه بر نگهداری اصل منابع خود به دو دلیل نیازمند نگهداری فرم دیجیتال آنها نیز هستند.

دلیل اول گرانبها بودن منابع کتابخانه و یا در مواردی، نفیس بودن منابع (نسخ سنگی و خطی) میتواند محدودیتهای زیادی را برای استفاده از منابع ایجاد نماید و کتابخانهها میتوانند با ارائه فرم رایانهای، مقدار قابل توجهی از نیاز مراجعین را برطرف کنند.

دلیل دوم نیاز به دسترسی از راه دور (از طریق اینترنت) به منابع و مدارک میباشد که جز با تبدیل آنها به فرم رایانهای امکانپذیر نمیباشد.

تعریف منبع دیجیتال

عبارت منبع دیجیتال ترجمه Digital Resource است. منبع دیجیتال، فرمی از یک اثر کتابشناختی میباشد که به منظور استفاده توسط رایانه تهیه شده است. در زبان انگلیسی از عبارات دیگری نظیر Computer File یا Electronic Resource نیز برای همین مفهوم استفاده می‌شود. یک منبع دیجیتال حتما باید درون یک حامل قرار گیرد تا بتوان به صورت مستقیم و یا از راه دور به منبع دیجیتال دسترسی پیدا کرد.

طبق این تعریف، فایل‌های رایانه‌ای مثلا با فرمت PDF و DOC و همچنین فایل‌های حاوی اطلاعات پایگاه داده و یا سایر فایل‌های رایانه‌ای که برای مشاهده محتویات آنها نیاز به نرم‌افزار می‌باشد، جزء منابع دیجیتال محسوب می‌شوند. در حال حاضر تقریبا هر نوع مدرک کتابشناختی را می‌توان به یک یا چند فرمت مناسب از فایل‌های رایانه‌ای تبدیل کرده و در حافظه‌های رایانه ذخیره کرد.

چگونگی تولید و گردآوری منابع دیجیتال

نوع اول، نسخه دیجیتال شده یک اثر کتابشناختی می‌باشد.

به طور مثال کتاب الکترونیکی (EBook)، پایان‌نامه‌های دانشجویی با فرم فایل MS Word، فایل حاصل از Scan یک عکس به فرم TIFF

نوع دوم، فایل‌های رایانه‌ای که لزوما ما به ازای فیزیکی یا کتابشناختی ندارند.

به طور مثال عکس‌های گرفته شده توسط یک دوربین دیجیتال با فرم فایل JPG، فایل سخترانی ارائه شده در یک همایش به فرم PPT، فایل حاصل از Scan یک صفحه از یک کتاب با فرم TIFF

نمودار چگونگی تولید و گردآوری منابع دیجیتال

مفهوم دسته‌بندی درختی و ساختار کد

استفاده از ساختار درختی برای نگهداری منابع دیجیتال، این امکان را بوجود آورده است که همزمان با نگهداری خود منابع دیجیتال، یا آدرس درون پایگاه اطلاعات آنها، بتوان ارتباط منابع دیجیتال با یکدیگر را نیز ثبت و نگهداری کرد. علاوه بر آن استفاده از کدینگ انعطاف‌پذیر برای شماره‌گذاری منابع دیجیتال در درخت، امکان شناسایی دقیق منبع دیجیتال را در آرشیو فراهم کرده است.

درختواره

ویژگیهای درخت منابع دیجیتال در نرم افزار آرشیو نوسا

1. امکان ذخیره فایل یک منبع دیجیتال در هر سطحی از درخت وجود دارد. ماهیت سطوح درخت به گونه‌ای است که هم می‌تواند حاوی فایل باشد و هم برای دسته‌بندی منابع دیجیتال مورد استفاده قرار گیرد.

2. سطوح درخت می‌توانند دارای عمق‌های متفاوتی باشند و محدودیتی برای یکسان بودن عمق درخت در بخش‌های مختلف وجود ندارد.

3. امکان استفاده از سیستم کدینگ بسیار پیشرفته، برای شماره‌گذاری منابع دیجیتال به نحوی که تعداد ارقام زیرگروه هر منبع دیجیتال به صورت اختصاصی قابل تعیین است.

به عنوان مثال در یک سطح می‌توان یک منبع دیجیتال با زیرگروه 2 رقمی را در کنار یک منبع دیجیتال با زیرگروه 3 رقمی نگهداری کرد.

4. امکان نگهداری منابع دیجیتالی که به صورت ساده و تک فایل نیستند، بلکه دارای اجزای متعددی می‌باشند، در ساختار درختی براحتی میسر است. به عنوان مثال یک کتاب، دارای چند جلد و هر جلد، دارای چند فصل باشد.

5. امکان پیاده‌سازی شیوه‌های دسته‌بندی مناسب با ساختار مورد نیاز مرکز میسر است. مناسب‌ترین شیوه دسته‌بندی برای آرشیو های کوچک و متوسط،دسته‌بندی محتوایی درخت منابع دیجیتال است. در آرشیوهای بزرگ، تعداد منابع دیجیتال بقدری زیاد است که امکان تفکیک محتوایی وجود ندارد و منابع با همان دسته‌بندی که وارد آرشیو می‌شوند در سیستم ذخیره می گردند.

شاخه درخت منابع دیجیتال

مفهوم قالب و محتوی در کتابخانه دیجیتال

قالب منبع دیجیتال بیانگر نوع فایل از نظر ساختاری است و معمولا قابل استخراج خودکار به کمک پسوند فایل می‌باشد. تعیین قالب جهت تعیین چگونگی رفتار نرم‌افزارها با فایل استفاده می‌شود. (به طور مثال PDF، DOC، JPG)

تعیین محتوای منبع دیجیتال بر اساس سیاستگذاری‌های کتابخانه انتخاب می‌گردد. محتوی منبع دیجیتال قابل استخراج خودکار نبوده و باید ورود اطلاعات دستی شود. (به طور مثال : کتاب، پایان نامه، مقاله) جهت درک بهتر مفهوم محتوی و قالب منابع دیجیتال به تصویر زیر دقت فرمایید.

مثال قالب و محتوی در کتابخانه دیجیتال